«Werken wanneer je wil en aan projecten die je interessant vindt. Werk flexibel en geniet van een ongedwongen levensstijl.» Zo prijzen verschillende nieuwe online platformen de voordelen van een bestaan als freelancer aan. De Ubers, Deliveroos, Upworks en Toptals van deze wereld zien zichzelf niet als tussenpersonen, maar als marktplaatsen waar iedereen zijn vaardigheden (verpakt als dienstverlening) kan aanbieden. Klanten moeten voor iedere opdracht, hoe klein dan ook, uit een enorm aantal 'freelancers' kunnen kiezen die ongekend lage tarieven hanteren. Deze digitale marktplaatsen zijn namelijk niet gebonden aan nationale grenzen en de 'freelancers' concurreren over de hele wereld met elkaar. Dat is de nieuwe, veelbelovende wereld van de kluseconomie.
Iets dat te goed klinkt om waar te zijn, is dat vaak ook. Dat hebben onze ouders ons al vroeg bijgebracht.
Platformen schuiven risico's af
Voordat ik op de details inga, wil ik graag een van de belangrijkste deals in onze samenleving ter sprake brengen: de deal tussen werkgevers en werknemers. Werkgevers nemen beslissingen of stellen doelen vast, die de werknemers vervolgens naar beste kunnen en weten moeten uitvoeren. De werkgevers dragen het ondernemersrisico en hebben bij succes recht op de daaruit voortvloeiende winst. Als tegenprestatie hebben de werknemers recht op een risicovrije vergoeding in de vorm van loon. Loon is vaak de enige inkomstenbron van werknemers en wordt beschermd door een hele reeks wetten.
Het bedrijfsmodel van de freelance-platformen wil niet alleen rommelen aan deze deal, maar hem meteen vernietigen. Precies volgens het motto van Silicon Valley: ''move fast and break things''.
Privépersonen en bedrijven zijn altijd afhankelijk geweest van externe dienstverleners. Hiervoor werd dan iemand in dienst genomen of werd een bedrijf de opdracht gegeven om de dienst te leveren.
Zo niet de freelance-platformen. Ze omzeilen dit traditionele pad door 'freelancers' in contact te brengen met de klant. In dit bedrijfsmodel hebben de 'freelancers' de rol van een microbedrijf, al wordt er vaak niets anders dan de gewerkte uren in rekening gebracht. De 'freelancers' zijn dus verkapte werknemers, met het belangrijke verschil dat de 'gigs' (de klussen of opdrachten) onregelmatig zijn en niet de zekerheid van de hierboven beschreven deal bieden.
Twee profiteren, freelancers vallen buiten de boot
Volgens de logica van het bedrijfsmodel van de kluseconomie hoeven de gebruikelijke verzekeringen voor werknemers (werkloosheidsverzekering, pensioen, ziektekostenverzekering, etc.) noch door de klant, noch door het platform te worden betaald. Omdat er niet van kan worden uitgegaan dat de 'freelancers' hun sociale zekerheidskosten (verzekeringen, pensioen, etc.) in hun aangeboden uurtarieven opnemen, worden deze kostenbesparingen gedeeld tussen het platform en hun klanten. Uiteindelijk zal de samenleving als geheel moeten opdraaien voor het gebrek aan zekerheid van 'freelancers' en de kosten die dit met zich meebrengt.
Waarom wordt de opkomst van zulke bedrijfsmodellen getolereerd? Aan de ene kant heeft de politiek tijd nodig om de impact van dit vergankelijke bedrijfsmodel te erkennen.
Aan de andere kant weten de spelers van de kluseconomie de kosten die worden doorberekend aan het grote publiek, goed verborgen te houden. Hiervoor beschikken zij over een leger briljante marketingdeskundigen, advocaten en lobbyisten dat zij financieren met de rijkelijk vloeiende middelen van durfinvesteerders.
Ik vertrouw erop dat we ons gezond verstand zullen gebruiken en zulke bedrijfsmodellen uiteindelijk zullen verwerpen of dwingen om te veranderen, zodat ze ten dienste van de samenleving zullen staan.